TRẠNG NGUYÊN NGUYỄN XUÂN CHÍNH VÀ TRUYỀN THỐNG HIẾU HỌC CỦA GIA TỘC HỌ NGUYỄN XUÂN LÀNG DOI SÓC, PHƯỜNG PHÙ CHẨN, TP. TỪ SƠN
Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính là đỉnh cao truyền thống hiếu học, khoa bảng của dòng họ Nguyễn Xuân tại làng Doi Sóc, phường Phù Chẩn, TP Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
Nhà thờ Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính
Truyền thống hiếu học của gia tộc họ Nguyễn Xuân
Gia tộc họ Nguyễn Xuân – một dòng họ có truyền thống hiếu học, khoa bảng của quê hương Bắc Ninh – Kinh Bắc. Theo gia phả họ Nguyễn Xuân cho hay “Tổ tiên đã ở đất Phù Chẩn lâu đời, vốn xưa ở thôn Rích (tên chữ là Quốc Tích phường) là vùng đất đầu tiên đến sinh sống”. Đến đời thứ 6 dòng họ Nguyễn Xuân, tổ ông tự Mặc Hội, hiệu Đức Xuyên thấy đất thôn Rích thấp trũng, lầy lội đã chuyển đến thôn Sóc có đất lành, thế đất cao ráo để định cư. Dòng họ Nguyễn Xuân có lịch sử hình thành và phát triển hơn 600 năm, hiện trải đến đời thứ 22.
Truyền thống hiếu học họ Nguyễn Xuân được khai mở từ đời thứ 5 với cụ tổ Nguyễn Đức Hải, tự là Nghiêm Giới. Cụ thi đỗ Hương cống, được vào học trường Quốc Tử Giám, giữ chức giảng luận tại Nội điện, được tặng phong Thái bộc Tự khanh Thái Bảo. Sinh thời cụ là người tính khí lạc quan, thấm nhuần đạo đức thánh hiền, văn chương thuần nhã. Cụ học rộng, dạy giỏi nên có rất đông học trò gần xa theo học.
Nối tiếp truyền thống hiếu học của dòng họ là con thứ Nguyễn Đức Trinh, tự Mặc Hội, đời thứ 6. Cụ là người quyết định chuyển từ thôn Rích sang định cư tại thôn Sóc. Thời nhà Mạc mở khoa thi Hương tại Kiều Giang (làng Viềng), cụ đạt giải nguyên, được tặng phong Tự khanh Thái Bảo. Cụ là người cẩn trọng, thẳng thắn, đọc nhiều sách, đông người theo học.
Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính đời thứ 7 của dòng họ Nguyễn Xuân – Danh nhân khoa bảng thời Lê Trung Hưng
Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính (1588-1647) sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống nho học nổi tiếng văn hiến của huyện Đông Ngàn xưa, nay thuộc phường Phù Chẩn, thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
Ngay từ nhỏ, Nguyễn Xuân Chính là người có tư chất thông minh, say mê đọc sách lại được sự dạy dỗ của nhiều thầy giỏi đương thời. Năm 13 tuổi, Nguyễn Xuân Chính đi thi Hương và đỗ tam trường. Năm 16 tuổi, ông thi Hương lần thứ hai và đỗ đầu cả bốn trường. Qua 9 kỳ thi với sự nỗ lực bền bỉ không ngừng, năm 50 tuổi, ông đỗ Trạng nguyên khoa Đinh Sửu, niên hiệu Dương Hòa thứ 3 (1637), đời Lê Thần Tông.
Cuộc đời của ông trải qua nhiều chức quan dưới triều Lê-Trịnh, kiêm nhận phụ trách nhiều nơi. Dù ở cương vị nào, ông đều tỏ rõ là vị quan tài năng, thanh liêm, đức độ. Đặc biệt, ông có công lớn trong đào tạo nhân tài và ổn định giáo dục. Nhờ đó, ông được vua ban chức Tả thị lang Lại bộ, khi mất được triều đình ghi công, truy tặng Binh bộ Thượng thư.
Trạng Nguyên Nguyễn Xuân Chính sinh ra ở thời kỳ phát triển của lịch sử Việt Nam trung đại cả về kinh tế, văn hóa và xã hội nên ông được thừa hưởng, và hội tụ tất cả những tinh hoa của thời đại. Nền giáo dục lúc đó có nhiều tiêu cực, nhưng ở giai đoạn học hành và khoa cử của Nguyễn Xuân Chính, nền giáo dục ấy cũng có nhiều tiến bộ, có nhiều ưu việt so với nền giáo dục thời Mạc.
Trạng nguyên Nguyên Nguyễn Xuân Chính không những là mẫu hình về một con người có chí kiên trì trong đường khoa cử, có tài kinh bang tế thế, mà còn là tấm gương về một vị quan thanh liêm, suốt đời cung cúc tận tụy góp mình vào việc trị quốc an dân.
Thế mới biết, người có tài, có đức, tận tụy cống hiến cho sự nghiệp kinh bang tế thế của quốc gia, khi an nghỉ vẫn được dân quốc tôn vinh, sủng ngộ sâu sắc, chính là nghĩa cả muôn đời của nước Nam.
Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính và những đóng góp của ông cho gia đình, dòng họ Nguyễn Xuân và quê hương, đất nước đã góp phần xây dựng gia đình, dòng họ, quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp văn minh; Những đóng góp của ông còn góp phần giáo dục và phát huy truyền thống hiếu học trong các tầng lớp nhân dân, nhất là đối với thế hệ trẻ.
Xuân Đông